درخواست نشست اضطراری «اوپک»

مهدی جاوید پور‎::

قیمت نفت همچنان در سراشیب سقوط است و دیروز قیمت هر بشکه نفت‌خام برنت به کمتر از 83‌دلار رسید و هر بشکه نفت در سبد نفتی اوپک به ۸۶‌دلار در هر بشکه سقوط کرد که پایین‌ترین قیمت در چهارسال گذشته است. اما آنطور که دکتر راشد عبانمی، رییس مرکز سیاست‌های نفتی و پیش‌بینی‌های استراتژیک پیش‌بینی کرده

ممکن است قیمت نفت در چندماه آینده به رقم‌های 50 تا 60‌دلار برای هر بشکه برسد.  کاهش بی‌سابقه قیمت نفت، این احتمال را قوت بخشیده که احتمالا اعضای اوپک در نشست آتی خود که 27نوامبر (ششم‌آذر) برگزار می‌شود موضوع کاهش سقف تولید را در دستور کار قرار دهند. در صورت تحقق کاهش سقف تولید، این اولین‌باری است که از سال2008 تاکنون، اعضای اوپک سقف تولید خود را کاهش می‌دهند.  اما تا نشست اعضای اوپک، 45روز دیگر باقی است و قیمت نفت هم در حال سقوط بیشتر است. رسیدن قیمت نفت به مرز 80‌دلار به معنای کاهش 20‌درصدی درآمدهای پیش‌بینی‌شده در بودجه سال93 است. احتمالا به‌صدادرآمدن آژیر کسری بودجه است که سبب شده روحانی در هفته گذشته در هیات دولت با صدور دستوراتی به وزیر نفت ایران خواستار اقداماتی به‌منظور جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت نفت و استفاده از ابزار دیپلماسی انرژی شود.
دستور ویژه روحانی به زنگنه
سیاست وزارت نفت ایران تا هفته اخیر در قبال کاهش قیمت نفت، سکوت بوده است. زمانی که نفت از مرز صد‌دلار به زیر آمد، موضوع درخواست ایران برای نشست اضطراری با اعضای اوپک مطرح شد که وزیر نفت اعلام کرد ضرورت انجام این کار هنوز وجود ندارد. بیژن زنگنه هفته گذشته هم در جمع خبرنگاران تاکید کرد فعلا برنامه‌ای برای برگزاری نشست فوق‌العاده توسط اعضای اوپک در دستور کار نیست. این در حالی است که رسیدن قیمت نفت به مرز 80‌دلار گویا ضرورت تحرکات در بخش انرژی را مطرح کرده است؛ آن‌هم نه از سوی وزیر نفت که از سوی رییس‌جمهور.  در جلسه هفته گذشته هیات‌دولت، روحانی دستورات ویژه‌ای به زنگنه داده است که گویا یکی از این دستورات، درخواست نشست فوق‌العاده اعضای اوپک از سوی ایران است. به گزارش تسنیم، نوبخت درباره درخواست ایران برای برگزاری جلسه اضطراری اوپک، گفته علاوه‌بر اینکه با آقای زنگنه در این زمینه صحبت کردم، رییس‌جمهور نیز تاکیداتی در این رابطه داشت. بر این اساس این احتمال مطرح است که پیش از موعد برگزاری جلسه اوپک در نوامبر، به درخواست ایران و با حمایت دیگر کشورها، جلسه‌ای زودتر برگزار شود. اگرچه تجربه هفته گذشته ونزوئلا موضوع دیگری را می‌رساند. چون چندروز پیش بود که رافائل رامیرز، وزیر فعلی امور خارجه و وزیر سابق نفت ونزوئلا به‌عنوان یکی از متحدان نفتی ایران در اوپک، خواستار برگزاری نشست فوق‌العاده توسط اعضای اوپک شده و تاکید کرده بود: «ما باید جلوی سقوط قیمت‌ها را بگیریم، نباید بر سر قیمت منازعه‌ای باشد.» درخواستی که از سوی هیچ‌یک از اعضا حمایت نشد. این‌بار احتمالا نوبت درخواست ایران است و باید در انتظار واکنش دیگر کشورهای عضو بود. اگرچه عربستان و امارات‌متحده پیش از این موضع صریح خود را اعلام کرده و گفته‌اند با کاهش قیمت‌های جدید مشکلی ندارند. حتی عربستان در روزهای اخیر اقدام به کاهش قیمت نفت خود کرده است و آنطور که عصر ایران به نقل از کارشناسان گزارش داده، کاهش قیمت به‌دلیل افزایش تولید و عرضه نفت توسط عربستان‌سعودی و به دلیل اعمال فشار بر روسیه و ایران است.
کاهش قیمت نفت و خطر کسری بودجه
موضع مدیران و مسوولان نفتی ایران در مقابل کاهش قیمت نفت تا چندروز گذشته، یا سکوت بوده است یا کتمان تاثیر قیمت نفت بر بودجه نفتی ایران. برای نمونه رکن‌الدین جوادی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران کاهش قیمت نفت را گذرا دانسته و عنوان کرده بود «ایران درباره کاهش قیمت نفت‌خام خیلی نگران نیست.» اما اکنون به‌نظر می‌رسد نگرانی ایران کاملا جدی است؛ چون سخنگوی دولت از کاهش سقف بودجه در صورت ادامه روند کاهش قیمت نفت‌خام خبر داده و گفته است: در صورت استمرار سقوط قیمت نفت، منابع درآمدی کشور کاهش خواهد یافت. نوبخت گفته است: «اگرچه آخرین آمار از متوسط قیمت فروش نفت در بازارهای جهانی حدود 104‌دلار بوده است، اما معمولا با چند ماه وقفه، آثار اقتصادی کاهش یا افزایش قیمت در بودجه خود را نشان می‌دهد. بر این اساس این احتمال وجود دارد که در چند ماه آینده در صورت ادامه وضعیت، شاهد عدم‌تحقق منابع در بودجه باشیم.» تحلیلگران بازار انرژی می‌گویند روند کاهشی قیمت‌ها در ماه‌های آتی ادامه خواهد داشت. اما راهکار نوبخت در این میان جالب است. وی گفته «مناسب‌ترین راه برای ما کاهش هزینه‌ها خواهد بود؛ یعنی باید تناسبی بین هزینه‌ها و درآمدها به وجود‌ آید.» اما سوال این است که دولت قرار است چگونه و در کدام بندهای ردیف بودجه خود هزینه‌ها را کاهش دهد؛ بودجه عمرانی یا جاری؟ البته نوبخت راهکاری مانند کاهش سقف بودجه را هم محتمل دانسته؛ موضوعی که هنوز قطعی نیست.
قیمت صددلاری هر بشکه نفت در بودجه سال‌جاری به مرز 80دلار نزدیک شده است و این به معنای کسری شدید بودجه‌ است که در انتظار ماست. سخنگوی دولت یکی از راهکارها را کاهش هزینه‌ها اعلام کرده‌اند. اما سوالی که باید از ایشان پرسید این است که قرار است کدام هزینه‌ها را کاهش دهیم؛ هزینه‌های جاری را یا هزینه‌های عمرانی را. اگر جواب مورد دوم است باز هم سوال دیگری مطرح می‌شود. آن‌هم اینکه مگر چیزی از بودجه عمرانی باقی‌مانده که دولت برای تامین کسری بودجه نفتی خود، دست به کاهش آن بزند. اگر هم منظور بودجه جاری است که باید بگویم آقای نوبخت چندی پیش گفته بودند هزینه‌های جاری در سال93 به اندازه کافی کاهش یافته است. جناب آقای نوبخت چندروز پیش هم گفته بودند قرار است از بودجه‌های جاری کم و به بودجه‌های عمرانی اضافه کنند؛ گفته‌ای که شبیه معماست. وقتی ما منابع کافی نداریم و مجبوریم از هزینه‌های جاری کم کنیم چگونه می‌خواهیم به اعتبارات عمرانی بیفزاییم. این گفته مانند این است که وقتی ما هزینه تامین غذا را نداشته باشیم پول سینمارفتنمان را تامین کنیم. کاهش قیمت نفت در یک بودجه نفتی و راهکار حل آن موضوعی است که سیاستمداران و دولتمردان باید راهکار آن را بیابند. اما چیزی که مسلم است این است که کاهش هزینه‌های جاری وجود ندارد. مگر اینکه دولت ردیف‌های نامعلوم و غیرقانونی را حذف کند، بودجه دستگاه‌های موازی را قطع کند و مانع فرار مالیاتی شود.

افزایش تقاضا و برهم‌خوردن تعادل بازار، مهم‌ترین علت کاهش قیمت‌هاست. برای متعادل‌کردن این شرایط هم باید هرچه‌سریع‌تر اقدام کرد. چون هرچه زمان بیشتری از دست برود، بازار با مازاد عرضه بیشتری مواجه می‌شود و زمان بیشتری لازم است که مازاد عرضه از بین برود و بازار متعادل شود و ازدست‌دادن زمان بیشتر هم به‌معنای کاهش درآمدهای نفتی است؛ چه برای ما چه برای اعضای اوپک و چه برای دیگر کشورهای دارای نفت. به همین دلیل است که دستور رییس‌جمهور برای برگزاری نشست اضطراری اعضای اوپک که در خبرها آمده است، نکته‌ای قابل‌توجه و صحیح است. اینکه از دولت و وزارت نفت خواسته شده که در شرایط کاهش قیمت نفت، تحرکات و اقدامات خاصی را در دست اقدام قرار دهد.  چندروز پیش هم ونزوئلا درخواست نشست اضطراری برای اعضای اوپک را اعلام کرد اما نه ایران و نه هیچ کشور نفتی دیگری از این تصمیم حمایت نکرد. ایران کشوری تاثیرگذار است و انتظار می‌رود با تکیه بر برخی اقدامات، زمینه‌ساز افزایش قیمت و کاهش تولید در میان اعضای اوپک باشد؛ تجربه‌ای که چندین‌بار رخ داده است و یکی از دفعات آن در زمان وزارت آقای زنگنه بر وزارت نفت بود؛ زمانی که اقدامات ایران موثر واقع شد و توانست در تعیین قیمت‌ها تاثیرگذار عمل کند. کاهش و تغییر در قیمت‌ها امری یک‌باره نیست و نیاز به زمینه‌سازی دارد. پس لازم است که ایران کم‌کم وارد گود شده و اقداماتی را انجام دهد.