در ادبیات حوزه مدیریت بارها واژه فرهنگ سازمانی را که به عنوان الگویی از عقاید، باورها، انتظارات مشترک در یک سازمان تعریف شده است و به ایجاد هنجارهایی منجر میشود که بر رفتار اشخاص در سازمان تاثیر غیرقابل انکاری دارند، شنیدهایم. اما شاید تاثیر آن در رشد خلاقیت و نوآوری سازمان‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد.

در سالهای اخیر سازمانها به دلیل وجود مسائلی از جمله، تغییرات وسیع و سریع در محیط پیرامونی، افزایش روزافزون رقابت، پیچیدگی و درهم تنیدگی مشکلات درون سازمانی، با مشکلات و تهدیدهایی مواجه شدهاند. بنابراین، لازم است سازمانها برای مقابله با اینگونه مشکلات، فرصتها را شناسایی و توانمندیها و ظرفیت‌های درونی خود را بشناسند.

مطالعات بسیاری نشان داده است که میزان موفقیت سازمانها در دستیابی به اهداف، دستاوردها و پیشرفت-های آنان ناشی از گسترش تفکر خلاق است. محیط و فضای مناسب از الزمات ایجاد، شکلگیری و تقویت خلاقیت در درون سازمانها است و خلاقیت و نوآوری در سطوح مختلف سازمان و در تمامی مراحل و فرآیندهای کاری به بقای سازمان کمک خواهند کرد.

اگرچه رابطه بسیار نزدیکی میان خلاقیت و نوآوری در درون سازمان وجود دارد، اما خلاقیت به تولید ایدههای جدید  و مفید بسنده میکند درحالی که نوآوری توسعه و پیادهسازی ایدهها را نیز در بر میگیرد، در واقع خلاقیت موتور محرکه نوآوری است.

بقای رقابتپذیر سازمانها مستلزم توجه به هر دوی این مفاهیم در رسیدن به اهداف و مأموریت سازمانها است. مطالعات بسیار زیادی از جمله مطالعات رابینز (2005)، دباغی و همکاران (1391) و غیره، به وجود رابطهای معنادار میان فرهنگ سازمانی و خلاقیت مهر تایید زدهاند.

فرهنگ سازمانی با گذشت زمان شکل می گیرد و به آسانی قابل تغییر نیست و تاثیر بسزایی در رفتار سازمانی خواهد داشت. شناخت فرهنگ سازمانی، گامی اساسی در شناسایی سازمانها، رفتارها و عملکرد کارکنان است، چراکه با کمک آن میتوان جهتگیریهای جدید را در سازمان پایدار کرد. از این رو شاید بتوان گفت، فرهنگ سازمانی میتواند عمدهترین مانع و یا مهمترین عامل موفقیت سازمان باشد.  با این وجود در بسیاری از سازمانها تاثیر آن برروی جنبههای مختلف سازمان کماکان مورد بیتوجهی قرار میگیرد و سازمانها را به سمت عدم کارآیی و اثربخشی و بروکراسی اداری هدایت میکند.

شاخصهایی چون جهتدهی و یا میزان وضوح سازمان در بیان اهدافش، احساس تعلق یا درجهای که افراد، سازمان را معرف خود بدانند، ایجاد فرصت در بیان نظرات و ارزیابیهای واقعگرایانه از عملکرد سازمان، الگوهای ارتباطی بین افراد در درون و خارج از سازمان، یکپارچگی و انسجام، سیستمهای تشویقی براساس عملکرد کارکنان از مهمترین شاخصهای فرهنگ سازمانی خلاقانه هستند.

ایجاد و تقویت فرهنگ سازمانی خلاقانه مستلزم توجه به تکتک شاخصهای مطرح شده است. تعدد مطالعات انجام شده در خصوص هر یک از این شاخصها، نشاندهنده اهمیت هریک از آنان است که پرداختن به آن از حوصله این مبحث خارج بوده و تنها به بیان مختصری در باب پیشنهادات عملیاتی در خصوص دستیابی به شاخصهای فرهنگ سازمانی خلاقانه بسنده میکنیم. سازمانها لازم است با توافق بر سر ارزشها، باورها و تاکید بر اهداف بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت در درون سازمان و تعریف نقش هر فرد در رسیدن به اهداف تعریفشده، احساس تعلق را در درون سازمان تقویت کند.

رصد ماموریتها و فعالیتهای سازمانهای همکار و رقیب با ایجاد تطابق با تغییرات و اطلاع از وظایف و فعالیتهای درون سازمانی با ایجاد هماهنگی در کارها و همسو کردن وظایف، ایجاد یکپارچگی و انسجام در انجام وظایف درون سازمانی و الگوهای ارتباطی بین افراد را در درون و خارج از سازمان تقویت را میکنند.

سیستمهای تشویقی مبتنی بر عملکرد افراد و براساس شایستگیها نیز به ایجاد انگیزه و در نتیجه بالا بردن حس خلاقیت و نوآوری در میان افراد یک سازمان کمک خواهد کرد.

 معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که از زمان شکلگیری آن چیزی بیش از یک دهه نگذشته است و به عنوان نهادی فرادستگاهی با نیروی انسانی جوان بهعنوان طلایهدار شکلگیری و تقویت زیر ساختهای خلاقیت و نوآوری و بهطبع آن اقتصاد دانشمحور در کشور است، انتظار میرود توجه به شاخصهای فرهنگ سازمانی خلاقانه را با توجه به این نکته که فرهنگ سازمانی با گذشت زمان شکل میگیرد و به آسانی قابل تغییر نیست، مدنظر قرار دهد و سیاستها و برنامههای سازمان را بهگونهای طراحی نمایند که زمینههای بروز و ارتقای خلاقیت در سازمان را به همراه داشته باشد.

نگین بیگلری، کارشناس ارشد دفتر تجاریسازی فناوری